Programma LNT | Het taalonderwijs onderzocht

In het onderzoeksproject Schrijfakademie.nl ontwikkelen Micha Hamel en ik momenteel een nieuwe visie op het schrijfonderwijs in het Nederlandse voortgezet onderwijs. Die visie concretiseren we ook al in de digitale leeromgeving http://schrijfakademie.nl. De site is een proeftuin waarin we didactische vormen ontwikkelen die bij de visie passen. 

Schrijfakademie.nl is ontstaan omdat het schrijfonderwijs in het voorgezet onderwijs volgens een rapport van de Onderwijsinspectie uit 2010 onder de maat is. Sindsdien wordt er veel nieuwe didactiek ontwikkeld om de resultaten te verbeteren, maar die is gebaseerd op het schrijfmodel van Flower en Hayes uit de jaren '80, en concentreert zich op de fasen van planning en reviewing van het schrijfproces uit dat model. Uit het ontwerponderzoek dat wij voor de nieuwe leeromgeving deden (interviews met docenten, leerlingen, didactische experts en literatuuronderzoek) kwam naar voren dat een aantal aanpassingen gewenst zijn. 

Het gaat om aanpassingen die een andere plek toekennen aan de rol van creativiteit (die wij niet beperken tot de fase van het plannen zoals bij Flower en Hayes het geval is) en om meer aandacht voor de fase van translating: het moment dat schrijvers woorden moeten vinden voor hun gedachten. Die woorden worden bepaald door genre-eisen en door thema (de concrete schrijftaak), maar ook door wat schrijvers al gelezen hebben, hoe ze de wereld waarnemen, hoe ze eigen gevoelens kunnen verwoorden, én wat ze met de taal zelf kunnen, Op basis van die vereiseten kwamen we tot een leeromgeving die voor alle leerlingen in alle schooltypen en jaarlagen het schrijven koppelt aan lees- en taalonderwijs zoals dat in het schoolvak Nederlands gegeven kan worden.

Dit alles kan ook voor het schrijfonderwijs in het primaire onderwijs van belang zijn: zou je ook jongere kinderen al vanuit die visie willen en kunnen scholen? In mijn bijdrage licht ik onze visie en leeromgeving toe, en ga ik graag in gesprek over mogelijke toepassingen in het po.

Inspectie van het Onderwijs, De staat van het onderwijs. Onderwijsverslag 2008/2009. OCW, Utrecht, 2010.
Flower, L., & Hayes, J. (1981). A cognitive process theory of writing. College Composition and Communication, 32(4), 365-387.

Sinds 1963 is het meanstreamidee dat snel lezen een belangrijk kenmerk is van een goede leesprestatie. Dat heeft geresulteerd in wat men wel racelezen noemt. In de lezing gaat het over het onderzoek onder kinderen die niet meer aangespoord worden snel te lezen. De vraag is hoe de leesontwikkeling is van kinderen die volgens het redzaamheidsformat leren lezen. Uiteindelijk gaat het om de vraag of de leesprestaties van kinderen bepaald moeten worden door wat ze maximaal aangespoord op een leestoets presteren of door wat ze minimaal moeten kunnen zodat het begrijpend lezen niet belemmerd wordt.

Hoe bereiden lerarenopleiders in Vlaanderen en Nederland toekomstige leraren voor om effectief leesonderwijs te geven aan hun leerlingen? Zijn er goede praktijkvoorbeelden die inspirerend kunnen zijn, en waar liggen er kansen, drempels of uitdagingen? En wat is de rol van de stageschool?
Om op die vragen een antwoord te krijgen voerden leden van de Taalraad Begrijpend Lezen gesprekken met 16 lerarenopleidingen basisonderwijs in Vlaanderen en Nederland. De bevindingen zijn te lezen in het rapport ‘Effectief leesonderwijs in de lerarenopleiding: kansen, drempels en uitdagingen.’ Tijdens deze presentatie geven Carlijn Pereira en Heleen Rijckaert inzicht in de belangrijkste resultaten en gaan ze met ons in gesprek over de vraag hoe we samen een impuls kunnen geven aan de kennis en praktijk rondom effectieve didactiek voor lezen

In de afgelopen jaren is er veel aandacht voor de (dalende) leesvaardigheid van leerlingen. “Leerlingen hebben moeite om de tekst te begrijpen” en “onze begrijpend leesresultaten vallen tegen” zijn veelgehoorde uitspraken. Uit onderzoek blijkt dat leerlingen met name moeite hebben met de meer verdiepende leesvaardigheden zoals het evalueren van en reflecteren op informatie uit de tekst. Maar wat houden deze vaardigheden in? Wat moeten leerlingen kennen en kunnen om te evalueren en reflecteren en daarmee verdiepend een tekst te lezen? Hoe verhouden deze vaardigheden zich tot de meer oppervlakkige leesvaardigheden waar leerlingen over het algemeen minder moeite mee hebben? En hoe kunnen deze verdiepende vaardigheden op school versterkt worden? Deze vragen staan centraal in deze presentatie. Vanuit de theorie en recente onderzoeksresultaten maken de we stap naar het stimuleren van deze vaardigheden in de praktijk.