Werkgroepronde 2 Taalsteun realiseren in specifieke vakken

Hoe kunnen leerlingen zoveel mogelijk leren van het doen van proefjes bij natuurkunde? In dit promotieonderzoek creëren we een digitale leeromgeving voor vmbo-leerlingen, waarbij de integratie van begrijpend lezen en wetenschappelijk denken (hypotheses vormen, experimenteren, concluderen, domeinspecifieke kennis) centraal staat. In deelstudie 1 onderzoeken we door middel van eye-tracking en retrospectieve think-aloud welke lees- en leerstrategieën van leerlingen het meest succesvol zijn om via experimenteren domeinspecifieke kennis op te doen. De resultaten van deze deelstudie dienen o.a. als uitgangspunt voor het ontwerp van een docenttraining en bijbehorend lesmateriaal. Docenten leren daarin hoe zij hun leerlingen taalsteun kunnen bieden, bijvoorbeeld door leerlingen succesvolle leesstrategieën aan te leren die zij kunnen toepassen bij het lezen van natuurwetenschappelijke teksten.

Bij maatschappijwetenschappen leren leerlingen maatschappelijke vraagstukken te analyseren. In deze workshop laten we een aantal redeneerfouten van leerlingen zien, door ons gelabeld als ‘naïeve redeneerwijzen’.  We bespreken aan de hand van een ontwikkeld progressiemodel hoe leerlingen op een meer sociaalwetenschappelijke wijze kunnen redeneren over maatschappelijke vraagstukken. Daarbij is taalsteun ook relevant. Bijvoorbeeld bij het leren redeneren over de abstracte concepten (vooral vanuit de sociologie en politicologie) die leerlingen moeten toepassen op complexe contexten (maatschappelijke problemen). We laten zien hoe je leerlingen vanuit hun alledaags taalgebruik (en de naïeve redeneerwijzen daarbij) kunt leren redeneren met en over deze vakconcepten en hoe je ze wendbaarder kan gebruiken. Juist taalzwakkere leerlingen hebben hier baat bij.

In het EU-project LaMaVoc (language and mathematics in vocational education), dat onlangs is afgerond, zijn les- en nascholingsmaterialen ontwikkeld. Onderdeel van het lesmateriaal zijn activiteiten waarbij communicatie in een beroepssituatie centraal staat. In die beroepssituatie is steeds sprake van een reken/wiskundige inhoud of probleem. De communicatie is gericht op klanten, collega’s of de baas en heeft tot doel het geven van advies, iets uitleggen (een handeling, aanpak), iets toelichten of onderbouwen of het nemen van een snelle beslissing. We gaan in op het ontwerp van deze activiteiten, laten wat zien van werk van leerlingen en gaan in op de taalsteun die nodig is.   

Ontwerpen neemt binnen bèta-onderwijs een steeds sterkere plaats in, van basisonderwijs tot technische universiteiten en alles er tussenin.  Een ontwerpopdracht stelt de leerling voor de uitdaging om te voorzien in de behoeften van beoogde gebruikers van het ontwerp. Dat vraagt effectieve communicatie met de gebruikers of met een opdrachtgever. In een kleinschalig onderzoek werden eerst de kenmerken van het genre ‘ontwerpgesprek’ blootgelegd. Daarna werden ontwerpgesprekken op dertig video’s vastgelegd.  Daaruit is een online geannoteerde catalogus samengesteld, bedoeld als taalsteun bij het onderwijzen van het genre. 

Bij het vak geschiedenis moeten leerlingen lange (schoolboek)teksten lezen. Veel leerlingen vinden het moeilijk om grip te krijgen op de redenering van een auteur. Expliciete taalsteun kan leerlingen helpen om grip te krijgen op een tekst. In deze workshop zal ik laten zien welke taalsteun leerlingen kan helpen om teksten bij het vak geschiedenis beter te begrijpen en hoe deze steun kan worden afgebouwd. Daarnaast zal ik aan de hand van door leerlingen geschreven teksten laten zien hoe taalsteun kan helpen om het begrip van het vak geschiedenis te verdiepen.

Voor niet-taaldocenten is het soms lastig om leerlingen te helpen met het verwerven van woordenschat: hoe herken ik welke woorden lastig of belangrijk zijn, hoe help ik de leerling die woorden ook te herkennen, en wat kan ik doen om ze met die woordenschat vertrouwd te maken? Maar ook: wat kan ik doen binnen de beperkte lestijd waarin ook vakinhoud een belangrijke plaats heeft? In deze workshop een paar handvatten om die vakcollega’s op weg te helpen.