Programma Formatief evalueren in de lerarenopleiding

Deelnemers bezoeken drie voorbeelden van elk kwartier.                   

• Marijke Potters – lerarenopleider Hogeschool van Amsterdam
  Persoonlijke professionele ontwikkeling in het formatieve LIO-startassessment
  Op de Hogeschool van Amsterdam voeren studenten in hun 3e jaar een zogenaamde dilemma-opdracht uit. Zij kiezen een dilemma uit hun school – of lespraktijk en geven dat dilemma betekenis vanuit drie perspectieven: ik als persoon, het beroep van leraar en de context/schoolomgeving. Zij verwerken het dilemma tot een kort verslag en houden een gesprek met een assessor( vaak de mentor). De assessor geeft feedback en feedforward op zowel het verslag als op het gesprek. Met deze feedback en feedforward gaat de student de LIO-fase in.

• Marieke Kleinhuis – lerarenopleider Hogeschool Arnhem Nijmegen
  Werken met leertaakdagen vanuit een formatieve insteek
  In plaats van het beoordelen van verslagen met feedback achteraf, werken we bij de lerarenopleiding Aardrijkskunde bij een aantal vakken met leertaakdagen. Vooraf wordt er door de docenten vastgesteld wat er minimaal geleerd moet worden, zoals het analyseren van een lesmethode op aanwezige kennissoorten, het optimaal toepassen van actualiteiten in de lessen of het beantwoorden van lastige vragen door leerlingen bij het onderwerp Weer en klimaat. Gedurende de dag werken de studenten zowel individueel als in groepen aan het behalen van de leerdoelen, waarbij ze "just-in-time" feedback krijgen op wat ze gedaan hebben en hoe ze verder kunnen. Het leerrendement is hierdoor hoger dan wanneer er achteraf feedback gegeven wordt op verslagen. Zowel studenten als docenten zijn zeer positief over deze manier van werken. De persoonlijke feedbackgesprekken zorgen bij lerarenopleiders voor meer inzicht in het leerproces van studenten en studenten zien rendement op hun inzet en leerbare houding. 

• Esther Hanssen, Arjen Speekenbrink & Roeland Harms, Hogeschool Arnhem Nijmegen, master Leraar Nederlands
  Formatieve evaluatie bij onderzoek doen
  In de eerstegraads lerarenopleiding Nederlands doorlopen studenten een onderzoeksleerlijn die hen voorbereidt op het uitvoeren van een praktijkgericht vakdidactisch onderzoek. In een vernieuwde doorlopende onderzoeksleerlijn werken studenten drie jaar lang aan hetzelfde onderzoek en zijn de principes van formatief evalueren ingebed bij het uitvoeren van praktijkgericht onderzoek. Door het onderzoek meer ontwikkelingsgericht in te zetten, staat het leren meer centraal en krijgen studenten naar verwachting meer zelfvertrouwen in het opzetten en uitvoeren van onderzoek. Bij de module Onderzoek in leerjaar 2 werken studenten aan de hand van succescriteria rondom onderzoeksverslaglegging, voorbeeldproducten en eigen werk aan hun eigen onderzoek. Groepsdiscussies, peer feedback bij de onderzoeksopzet en dialoog over aanpak en opbrengsten tijdens het onderzoeksproces zorgen ervoor dat studenten gestimuleerd worden om over hun eigen leren na te denken en verantwoordelijkheid te nemen. Uit de module-evaluatie bleek dat het rendement is gestegen: 82% van de studenten rondde het onderzoeksverslag in 2017-2018 in één studiejaar af, tegenover 20% (2016-2017) en 33% (2015-2016) in de leerjaren daarvoor. Daarnaast bleek uit interviews met studenten dat het ontwikkelingsgerichte karakter door alle studenten als positief wordt ervaren en gewaardeerd.

• Annet Meinen & Rosan Bosma – APV-coördinatoren Fontys Hogescholen
  Werken met leeruitkomsten bij de leerlijn Algemene Professionele Vorming (APV)
  Op Fontys (FLOT) willen we het APV-onderwijs op het instituut meer laten aansluiten bij dat wat de student op dat moment nodig heeft, waarbij de leervragen en praktijkervaringen van studenten leidend zijn. Om dit te bereiken is de opleiding dit studiejaar in leerjaar 1 (voltijd) gestart met het werken met leeruitkomsten. Het werken met leeruitkomsten vraagt van de student inzicht in wat hij al beheerst en wat hij nog te leren heeft. Dit vraagt ook om vaardigheden ten behoeve van zelfregulering bij studenten en een passende begeleiding van de lerarenopleiders. Formatieve evaluatie is daarbij een middel om als begeleider meer zicht te krijgen op het leerproces van de student. Peer feedback en feedback van opleiders en tussentijdse zelfevaluaties zijn daarbij belangrijke ingrediënten, vanuit de vraag ‘waar sta ik ten opzichte van de leeruitkomsten?’ Het vernieuwde APV-traject is dit studiejaar van start gegaan. In januari delen we graag onze eerste bevindingen.

• Anne Potters & Bartel Standaar-Dorhout – Hogeschool Rotterdam
  Formatieve toetsing binnen de cursus Innoverende docententeams
  Bij de Master Leren en Innoveren van de Hogeschool Rotterdam zijn formatieve toetsactiviteiten onderdeel van het onderwijs. Omdat we in de master zelf de leraren van de toekomst opleiden, willen we idealiter op twee vlakken bezig zijn. Ten eerste gebruiken we in elke cursus formatieve toetsing in ons onderwijs om het leren van studenten te ondersteunen. Het tweede is spannender. We proberen onze studenten zelf na te laten denken over formatieve toetsing in hun eigen praktijk en hen ertoe aan te zetten zelf meer formatieve toetsing te gebruiken. Tijdens deze good practice presenteren we de cursus ‘Innoverende Docententeams’ waarin we onze ervaringen met formatieve toetsing op beide vlakken opdoen.

Het lijkt erop dat formatief evalueren structurele aandacht heeft in het onderwijs. Veel scholen en opleidingen zoeken manieren om er handen en voeten aan te geven. Mijn observatie is dat er ook nog veel vragen zijn wat het nu precies is (en wat niet) en wat er nodig is voor succesvolle implementatie op de lange termijn. In deze keynote zal ik mijn perspectief op formatief evalueren delen, zowel vanuit het perspectief van de leerling, docent en opleiding.  Daarbij zal ik het belang van een professionele cultuur, onderwijskundig leiderschap en de wil om het nog beter te willen doen als docent benadrukken. 

Ontwerpsessie 1: Ontwerp een professionaliseringssessie voor collega’s: aan de slag met de toolkit Formatief toetsen

In deze ontwerpsessie gaan we aan de slag met de toolkit formatief toetsen (hier te bekijken). In de toolkit vind je filmpjes, presentaties, naslagwerken, discussiewerkvormen, kaartspellen, actieplannen en nog meer. Na een korte introductie van de toolkit ga je er zelf mee aan de slag. Je ontwerpt een dag(deel) voor je eigen collega’s om als team of lerarenopleiding te professionaliseren in formatief toetsen. Je gebruikt de instrumenten uit de toolkit om antwoord te krijgen op vragen, zoals: Wat is onze startsituatie? Wat is onze leervraag (leerdoel)? Wat willen we samen bereiken (succescriteria)? En hoe lang hebben we daarvoor de tijd? Tijdens de ontwerpsessie bekijk je de instrumenten en stel je een sessie samen om gestelde doelen te bereiken. Je gaat met een ontwerp van een professionaliseringsbijeenkomst de deur uit waarmee je morgen met je collega’s aan de slag kunt.

Het laatste kwartier hebben we ruimte voor jullie ideeën over de toekomst van een netwerk voor lerarenopleiders rondom het thema 'Formatief toetsen'. Dus breng je ideeën hiervoor ook mee.

Ontwerpsessie 2: Ontwerp een hoor-/werkcollege voor in jullie lerarenopleiding: aan de slag met de hoor-/werkcollegereeks Formatief toetsen

In deze ontwerpsessie gaan we aan de slag met de hoor-/werkcollegereeks Formatief toetsen (hier te bekijken). In deze reeks maken studenten kennis met de basisstof over formatief lesgeven en ontwikkelen ze via opdrachten hun eigen visie op wat formatief toetsen en lesgeven is. Na een korte introductie van de hoor-/werkcollegereeks ga je er zelf mee aan de slag. Je ontwerpt een interactief college met actieve verwerkingsactiviteiten erin voor je studenten, zodat ze kennis vergaren over formatief toetsen en hiermee kritisch kijken naar de theorie en hun eigen en elkaars (stage)ervaringen. Een belangrijk punt is dat studenten niet alleen horen wat formatief toetsen inhoudt, maar ook ervaren wat formatief toetsen is. Dat heeft consequenties voor de wijze waarop het college wordt vormgegeven, namelijk vanuit het cyclische proces van formatief toetsen. Dit houdt dus ook in dat jij als lerarenopleider/opleiding kijkt naar je eigen formatieve lespraktijken. Vanuit de hoor-/werkcollegereeks stel je een eigen college samen passend bij de doelen, doelgroep en tijdsbestek dat jij op je eigen opleiding hebt. Je gaat met een ontwerp van een college de deur uit, die je morgen op je eigen lerarenopleiding kunt geven.

Het laatste kwartier hebben we ruimte voor jullie ideeën over de toekomst van een netwerk voor lerarenopleiders rondom het thema 'Formatief toetsen'. Dus breng je ideeën hiervoor ook mee.