Programma
Er wordt aan de alarmbel getrokken: leerlingen kunnen niet meer schrijven. Maar is dat werkelijk zo? En waarom is het voor veel leerlingen geen eenvoudige klus om een gestructureerde en inhoudelijk sterke tekst neer te pennen? Tijdens deze lezing gids ik je doorheen het wetenschappelijk schrijfonderzoek door enkele relevante bevindingen omtrent de schrijfprestaties van leerlingen en de schrijfinstructie van leraren te presenteren. En zal ik ook nog goed nieuws brengen of is het enkel kommer en kwel? Ik geef je alvast volgende spoiler mee: schrijven kan je leren! Meer nog, op basis van onderzoek hebben we eigenlijk wel al een goed zicht op welke schrijfinstructiepraktijken effectief zijn. Tijdens de lezing neem ik daarom uitgebreid de tijd om deze evidence-informed paktijken te bespreken en concrete tips en tricks te delen.
Fien De Smedt is als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de onderzoeksgroep Taal, Leren, Innoveren (Vakgroep Onderwijskunde, Universiteit Gent). Haar onderzoek focust op evidence-based schrijfinstructie waarbij er zowel aandacht is voor het verbeteren van schrijfvaardigheden als het bevorderen van schrijfmotivatie van leerlingen. Zo heeft ze onder meer het schrijfpakket ‘Schrijftandem’ ontwikkeld en uitgetest in het lager onderwijs. Momenteel is ze ook betrokken bij de ontwikkeling van ‘Argumentativo’, een schrijfpakket gericht op het optimaliseren van argumentatieve schrijfvaardigheden van leerlingen in het secundair onderwijs.
Sessies
Kleuters ontwikkelen zich het beste spelenderwijs, binnen een thema dat aansluit bij hun belangstelling of leefwereld. Het thema is de kapstok; het uitgangspunt zijn de doelen die de leerkracht wil bereiken. Bij taal wordt in groep 1-2 vaak gedacht aan mondelinge vaardigheden en woordenschat; niet meteen aan de schriftelijke taaldoelen. Maar kinderen kunnen niet vroeg genoeg ontdekken dat geschreven taal een communicatieve functie heeft. Om leerkrachten hierbij te ondersteunen heeft SLO een praktische handreiking ontwikkeld om met schrijven in de onderbouw aan de slag te gaan.
De handreiking geeft de leerkracht inspiratie en houvast voor het inbedden van schrijven in betekenisvolle contexten. Want geletterdheid is binnen het thematiseren geen geïsoleerd gebied.
De handreiking borduurt voort op de eerder verschenen publicatie ‘Schrijven met peer response en instructie in genrekennis voor groep 1-2 en 3’, die in navolging van het materiaal voor groep 4-8 werd ontwikkeld. De doorgaande leerlijn schrijven is op deze manier gewaarborgd.
Jantien bespreekt in deze workshop de uitgangspunten en de inhoud van de handreiking en geeft een inkijkje in het materiaal, zodat je het meteen in je eigen praktijk kunt inzetten.
Bio
Jantien Dhont is vakexpert en curriculumontwikkelaar Nederlands, afdeling PO bij SLO.
Samen met Jonge Kind-specialist en onderwijskundige Gaby van der Linde-Meijerink en leerkracht Tessa Klerks maakte ze de handreiking ‘Aan de slag met schrijven in de onderbouw po’.
Door taal kun je de wereld ontmoeten en adresseren. Taal is overal om ons heen, de hele dag. Als je luistert, leest, kijkt, gesprekken voert en schrijft, leer je de wereld, de ander en jezelf steeds beter kennen. Je durft je gedachten, ideeën, meningen en gevoelens steeds beter te uiten, je vindt je eigen stem en je vormt je eigen identiteit. Je kunt worden wie je wil zijn.
In deze workshop leer je hoe je betekenisvolle en samenhangende taallessen kunt ontwerpen en hoe je kinderen steeds beter leert schrijven. Laat je inspireren door de aanpak ‘Door taal de wereld ontmoeten’ en de voorbeelden van de leraren die Linda coacht!
Linda Vaessen-Moonen is auteur van het boek ‘Door taal de wereld ontmoeten’. Ze was 22 jaar basisschoolleerkracht, werkte mee aan de conceptkerndoelen Nederlands, is social-mediaredacteur van Tijdschrift MeerTaal en werkt nu als docent Nederlands op pabo de Kempel.
We leven in een digitale wereld. Digitaal schrijven biedt voordelen: het is meteen digitaal opgeslagen, je kunt je tekst makkelijk aanpassen en je kunt kiezen uit vele lettertypes. Maar schrijven met de hand kent ook voordelen: met pen en papier aantekeningen maken zorgt bijvoorbeeld voor een betere verwerking van de leerstof en dieper begrip. Net als bij leren lezen is het bij leren schrijven onontbeerlijk dat je een leesbaar handschrift geautomatiseerd kunt gebruiken, zodat je je kunt richten op wat je schrijft, ipv op hoe je het moet schrijven. Hoe geef je goed handschriftonderwijs in deze digitale tijd? In deze workshop kijken we naar effectief gebruik van handschrift en typschrift en krijg je handvatten om goed schrijfonderwijs te geven.
Bio
Marion van der Meulen is opgeleid als leraar basisonderwijs. Daarna studeerde zij Taal- en Literatuurwetenschap aan de Universiteit van Tilburg. Wetenschap en praktijk combineerde zij vervolgens als (concept)ontwikkelaar van educatieve methodes op het gebied van lezen en schrijven. Voor Pabo-studenten schreef zij een handboek voor het handschriftonderwijs: Handschriftdidaktiek voor de pabo. Methodes die zij ontwikkelde zijn onder andere de schrijfmethode Pennenstreken en de leesmethode Estafette.
In deze lezing zal Enne inzicht geven over hoe je creatief schrijven op speelse en laagdrempelige manier in elke schooldag kan verwerken en hoe je creatieve opdrachten verzint. En passant word je zelf ook aan het schrijven en opdrachten verzinnen gezet. Een zeer praktische toepasbare lezing dus, waar je de eerstvolgende dag dat je voor de klas staat alweer mee aan de slag kunt. Tot slot zal Enne haar best doen je boekenkennis weer up to date te maken en vertellen over hoe je deze boeken aan lessen kunt koppelen.
Enne Koens schrijft drama, proza en liedjes. Je kent haar vast een van haar veel bekroonde boeken, zoals: ‘Ik ben Vincent en ik ben niet bang’, ‘Vanaf hier kun je de hele wereld zien’, of ‘Vandaag komen we niet meer thuis’. Haar boeken zijn licht van toon, maar gaan over thema’s als pesten, vriendschap en vluchten.
Sessies
Taal is in essentie ons communicatiemiddel. Zowel schrijven, lezen én praten zijn uitingen van taal. In het Nederlands onderwijs is taal één van de kernvakken. Maar taal is ook een kunstdiscipline!
Bij kunstvakken in het onderwijs zijn wij gewend procesgericht te werken; niet sturend op een eindproduct. Het proces dat de leerling doorloopt staat centraal. Bij het vak taal wordt nog steeds veelal productgericht gewerkt.
Maar wanneer je leerlingen het creatieve schrijfproces laat doorlopen hebben ze meer zeggenschap over het onderzoek, de inhoud en de uiteindelijke vorm wat het plezier versterkt.
Taal is een kernvak. Taal is het enige vak dat we voor alle andere vakken nodig hebben. Taal is een kunstvak. Dat willen we niet alleen maar bevorderen of verbeteren, dat willen we eigen maken en omarmen.
In deze sessie krijg je korte flitspresentaties van inspirerende voorbeelden van collega's die werken aan rijk schrijfonderwijs. Met Anneleen Mulder en Esther van Huisstede.
Anneleen heeft ruime ervaring met het zelf ontwerpen van thematisch wereldwijs taalonderwijs. Vanuit haar eigen praktijk heeft zij samen met collega’s open leermaterialen ontwikkelt (www.ikontwikkel.com). Aan de hand van een inspirerend voorbeeld maak je kennis met enkele van deze materialen en ontdek je hoe deze houvast kunnen bieden om zelf boeiend schrijfonderwijs te ontwerpen. Naast haar werk als leerkracht, ondersteunt Anneleen als meester van binnenuit schoolteams die hun vakmanschap willen versterken als het gaat om wereldwijs taalonderwijs. Daarnaast is Anneleen redacteur van tijdschrift MeerTaal.
Esther is leerkracht en taal- en leescoördinator op De Trekvogel in IJsselstein. Nadat Esther merkte dat leerlingen het verwoorden en opschrijven van antwoorden bij geschiedenisvragen lastig vonden, ging ze op zoek naar manieren om taal te integreren in deze lessen. Dit resulteerde in schrijven om te leren waarbij het maken van mindmaps, het inzetten van schrijfkaders, het schrijven van speeches en dagboekfragmenten deel uitmaken van de les routine.
In groep 3 van Patrick gaat het spelverhaal over het leven in een kasteel. Wie wonen en werken er allemaal? Hoe word je eigenlijk ridder en hoe ziet het kasteel er precies uit? Over deze vragen wordt gelezen, gespeeld én geschreven. Ridders en jonkvrouwen houden hun dagboek bij, de kasteelheer schrijft belangrijke brieven en ook worden er werktekeningen van verschillende soorten kastelen gemaakt.
In onze workshop laten we zien hoe de schrijfdidactiek eruitziet. Het gaat om een procesgerichte en dialogische aanpak van het schrijven van verschillende tekstsoorten verbonden aan de spelverhalen.
Patrick Postma werkt als leerkracht op de Julianaschool in Schagen met expertise in de onderbouw (Specialist Jonge Kind) en lezen zonder methode in groep 3 (Zin in Lezen). Samen met collega’s werkt hij volgens de visie op Ontwikkelingsgericht Onderwijs.
Bea Pompert werkt als nascholer en onderwijsontwikkelaar bij De Activiteit, Landelijk Centrum voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs. Zij is auteur van Thema’s en Taal en Lezen en schrijven doe je samen.