Programma Netwerkdag voor taalcoördinatoren

Toelichting op de dag

Succesvolle lezers zijn betrokken lezers. Betrokken lezers zijn allereerst gemotiveerd om te lezen: ze steken energie in lezen, omdat ze lezen leuk, interessant of belangrijk vinden. Daarnaast lezen ze bewust en actief, dat wil zeggen: ze houden in de gaten of ze teksten nog begrijpen en ze grijpen in als ze iets niet meer snappen. Ze kunnen daarbij bovendien varen op hun kennis van de wereld. In mijn lezing ga ik in op de vraag hoe leesmotivatie, leesweerstand en leesangst een rol spelen in de leesvaardigheid van (taalzwakke) leerlingen en hoe leesmotivatie effectief bevorderd kan worden. Ook ga ik in op het leesproces en de rol die voorkennis en woordenschat daarin spelen en op de rol van leesstrategieën. Ik bespreek onder waarom woordenschat juist voor meertalige leerlingen van belang is en waar effectieve instructie in leesstrategieën van afhankelijk is.

Roel van Steensel is namens Stichting Lezen bijzonder hoogleraar Leesgedrag aan de Vrije Universiteit Amsterdam en universitair docent Onderwijswetenschappen aan de Erasmus Universiteit Rotterdam

Veel scholen richten het aanbod voor begrijpend lezen in met een methode. De tijd wordt besteed aan tekstbehandeling en het maken van reflectieve opdrachten over de tekst.

Verkeerd? Nee, natuurlijk niet. De bestede onderwijstijd kan zeker effectief zijn als de leerlingen goed geïnstrueerd worden over de aanpak die nodig is om over het onderwerp van de bewuste tekst meer te weten te komen. Maar wat betekent in dit verband ‘goed geïnstrueerd’?

Goede instructie die het denken van leerlingen over een tekst bevordert, gebeurt door een leraar die hardop, het denken demonstreert, die voordoet hoe of leerlingen zouden kunnen denken om van de tekst te leren en die het denken met tekst gerelateerde opdrachten verder uitdaagt. Een effectieve instructie die wordt vormgegeven vanuit de kaders van een effectief direct instructiemodel waarbij de verantwoordelijkheid voor het leren geleidelijk verschuift van leraar naar leerling. CPS noemt deze handelswijze voor de instructie van Pearson & Gallagher (1984), Gradual Release of Responsibility Instruction Model, afgekort: GRRIM. (Zie voor verdere uitwerking: Förrer, M. & Van de Mortel K., Lezen… denken… begrijpen! CPS 2014). Maar er is meer nodig dan dit.

Deze vorm van het aanleren van vaardigheden is slechts ‘oppervlakkig’ leren (Hattie, 2016). De leerlingen hebben veel meer gelegenheid nodig om het geleerde te kunnen toepassen, ook op een hoger (denk- en of tekst) niveau. Dan ontstaat er transfer en leren ze echt (Van de Mortel K. & Ballering, C., Verdiepend lezen, CPS 2015)

Daarvoor zijn er (veel) geschikte teksten nodig, de juiste aanpak, de goede vragen en formatief evalueren voor goed zicht op het leren van de leerlingen.

Schoolteams kunnen voor het aanbod van teksten o.a. gebruikmaken van de (methodische) teksten van uit de wereld oriënterende vakgebieden.  De presentatie zal zeker ingaan op de geschiktheid van (teksten) wereld oriënterende methoden om de ontwikkeling van het leesbegrip te stimuleren.

Karin van de Mortel volgde de Pedagogische Academie in Haarlem en studeerde Orthopedagogiek in Groningen en Psychodiagnostiek in Leiden. Ze was werkzaam als leerkracht, leerlingbegeleider en algemeen schoolbegeleider en als Pabo-docente. Als specialist op het gebied van taal- en leesonderwijs coördineert ze bij CPS verschillende taal-leesprojecten in het (speciaal) basisonderwijs.

Ze ondersteunt schoolbesturen bij verandertrajecten, geeft lezingen en ze begeleidt scholen.

Daarnaast schreef zij diverse boeken over leesonderwijs zoals ‘Lezen…. denken…begrijpen! En ‘Grip op Leesbegrip’ over begrijpend lezen; ze schreef ‘Verdiepend lezen’ en het ‘Handboek technisch lezen voor het basisonderwijs’.